Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία (ΓΣΘ)

του Παναγιώτη Καλομοιράκη

Η ΓΣΘ ορίζεται ως «το σύνολο των θεραπευτικών τεχνικών που στοχεύουν στην τροποποίηση της συμπεριφοράς και των εσωτερικών διεργασιών (γνωσίες, φαντασίες, εκτιμήσεις καταστάσεων, συναισθήματα, βαθμός εγρήγορσης) που είναι υπεύθυνα ή επηρεάζουν τη συμπεριφορά που θέλουμε ν’ αλλάξουμε» (Μπουλουγούρης, 1996, σ. 156).

Η ΓΣΘ είναι μία δομημένη, συνεργατική θεραπεία που θέτει συγκεκριμένους στόχους. Απαιτεί την ενεργητική συμμετοχή τόσο του θεραπευτή, όσο και του θεραπευόμενου. Εστιάζει στο εδώ και τώρα και είναι βραχυπρόθεσμη. Ο θεραπευόμενος βοηθείται από το θεραπευτή να βρει τις γνωστικές παραποιήσεις του ώστε να αναπτύξει ένα εποικοδομητικότερο τρόπο αξιολόγησης των εμπειριών του (Χαρίλα, 1998). Σύμφωνα με τον γνωσιακό θεραπευτή η συναισθηματική δυσφορία προκαλείται από τις αυτόματες σκέψεις του ατόμου, οι οποίες έχουν τη ρίζα τους στις πυρηνικές πεποιθήσεις. Οι πυρηνικές πεποιθήσεις έχουν σφαιρικό και άκαμπτο χαρακτήρα.  Η συνήθης διαδικασία της γνωσιακής θεραπείας είναι ο αρχικός προσδιορισμός των αυτομάτων σκέψεων, η αναγνώρισή τους και η τροποποίησή τους από το θεραπευόμενο, με τη μέθοδο που θα του επιδείξει ο θεραπευτής. Με αυτό τον τρόπο παρέχεται η ανακούφιση των ψυχολογικών συμπτωμάτων. Στη συνέχεια της θεραπείας εφαρμόζεται η ίδια διαδικασία και για τις πεποιθήσεις του ατόμου, έτσι ώστε να επιτευχθεί μία μονιμότερη προσαρμογή (Beck J. S., 1995 ).

 Η συνέντευξη κατά την Γ.Σ.Θ.

Η κυριότερη εστίαση του θεραπευτή κατά τις πρώτες συνεδρίες είναι η εγκαθίδρυση της θεραπευτικής συμμαχίας. Χωρίς αυτή δε θα μπορέσει να σταθεί και να συνεχιστεί η θεραπεία (Ευσταθίου, n.d.). Για να επιτευχθεί ο στόχος της θεραπευτικής συμμαχίας ο θεραπευτής οφείλει να διαθέτει ενσυναίσθηση και γνησιότητα καθώς και μια θετική αντιμετώπιση και κατανόηση για τις εμπειρίες του θεραπευόμενου (Καλπάκογλου, n.d.). Το επόμενο καθήκον του θεραπευτή είναι να ενημερώσει το θεραπευόμενο για τη μέθοδο που εφαρμόζει η ΓΣΘ και να του διδάξει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι γνωσίες. Σημαντικό είναι ο θεραπευόμενος να καταλάβει πως ένα μεγάλο μέρος της διαδικασίας καλείται να το εφαρμόσει ο ίδιος στο σπίτι του. Προσδιορίζεται, λοιπόν, ο ρόλος του καθενός και τονίζεται το συνεργατικό ύφος της σχέσης. Στη συνέχεια ο θεραπευτής συντάσσει τον κατάλογο των προβλημάτων που φέρει ο θεραπευόμενος. Αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη συνεδρία αλλά επανεξετάζεται και στις επόμενες συνεδρίες (Ευσταθίου, n.d.). Κατά τη σύνταξη του καταλόγου γίνεται και η «ανάλυση της συμπεριφοράς», η καταγραφή, δηλαδή, του ιστορικού του θεραπευόμενου και όλων των δεδομένων που θα εξετάζουν την σχέση «ερέθισμα- γνωσίες- αντίδραση». Τέλος, μία δύσκολη απόφαση για τον θεραπευτή κατά τη διαδικασία της συνέντευξης ή των πρώτων συνεδριών είναι να τεθεί ο αρχικός στόχος. Ωστόσο, είναι σημαντικό να ληφθεί την κατάλληλη χρονική στιγμή έτσι ώστε ο θεραπευόμενος να έχει το κίνητρο να συνεχίσει τη θεραπεία (Μπουλουγούρης, 1996).  

 Οι τεχνικές της Γ.Σ.Θ.

Η ΓΣΘ διαθέτει ένα πλήθος τεχνικών. Οι κύριες τεχνικές του γνωσιακού θεραπευτή, του οποίου κύριο εργαλείο είναι ο σωκρατικός διάλογος, περιλαμβάνουν  τεχνικές για την αποκάλυψη των αρνητικών αυτομάτων σκέψεων και πεποιθήσεων, αλλά και τεχνικές αναδόμησης του χαρακτήρα. Μερικές τεχνικές αποκάλυψης είναι τα παιχνίδια ρόλων, ο χειρισμός συμπεριφορών ασφαλείας, η τήρηση ημερολογίου δυσλειτουργικών σκέψεων, η έκθεση σε στρεσογόνα ερεθίσματα κ.ά. Ο ορισμός και η χρήση όρων, η αναζήτηση αποδείξεων, η αναγνώριση των γνωσιακών λαθών, η ανάλυση κόστους όφελους, η τεχνική της πίτας κ.ά. αποτελούν μερικές από τις τεχνικές αναδόμησης (Καλπάκογλου, n.d.).

Οι τεχνικές που είναι χαρακτηριστικές μόνο της Λογικοθυμικής θεραπείας είναι η εφαρμογή δηλωτικών φράσεων προς τον εαυτό με σκοπό την εσωτερίκευσή τους, η καταγραφή των πλεονεκτημάτων της αλλαγής από τον ίδιο το θεραπευόμενο, η παρατήρηση των παράλογων σκέψεων των άλλων και τέλος η διακωμώδηση των παράλογων σκέψεων από το θεραπευτή, με  τρόπο όμως που δε θίγει το θεραπευόμενο (Χαρίλα, 1998). Μερικές από τις συμπεριφοριστικές τεχνικές που εφαρμόζονται είναι η συστηματική απευαισθητοποίηση, κατάλληλη για απλές φοβίες, όχι όμως για την αγοραφοβία, το γενικευμένο άγχος και τον πανικό· η νευρομυϊκή χαλάρωση, όπου αποτελεί το βασικό σκέλος της συστηματικής απευαισθητοποίησης με τη χρήση της όμως να διίσταται όσον αφορά τη διαταραχή του  πανικού (Μπουλουγούρης, 1996, σσ. 176-178)· οι δραστηριότητες για το σπίτι· η τεχνική της ενίσχυσης· η φαντασίωση· τα παιχνίδια ρόλων κ.ά. (Χαρίλα, 1998).   

Βιβλιογραφία

Beck, J. S. (1995 ). Cognitive Therapy: Basics and Beyond. New York: The Guilford Press.

Ευσταθίου, Γ. (n.d.). Μέθοδοι και τεχνικές στη γνωσιακή – συµπεριφοριστική θεραπεία ενηλίκων. Ανάκτηση 02 23, 2013, από Γιώργος Ευσταθίου: http://www.xn--kxadln0buhgg.gr/files/methodoi_texnikes.pdf

Καλπάκογλου, Θ. (n.d.). Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Θεραπεία. Ανάκτηση 02 23, 2013, από Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς: http://ibrt.gr/edu/sites/default/files/kalpakoglou%20gnosiakes%20texnikes.pdf

Μπουλουγούρης, Γ. (1996). Φοβίες...και η Αντιμετώπισή τους (5η εκδ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Χαρίλα, Ν. (1998). Γνωσιακή Θεραπεία της Συμπεριφοράς. Στο Γ. Μπουλουγούρης (Επιμ.), Θέματα Γνωσιακής και Συμπεριφοριστικής Θεραπείας (2η εκδ., Τόμ. Β'). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.