Οι κυριότερες μετα- φροϋδικές θεωρίες

του Παναγιώτη Καλομοιράκη

   

     H ψυχαναλυτική θεωρία του Freud αποτέλεσε εφαλτήριο για τη δημιουργία πλήθους ψυχοδυναμικών θεωριών. Η άνθιση αυτών χρονολογείται κυρίως μετά τον θάνατο του Freud, καθώς ο ίδιος αντιστεκόταν στην παραποίηση των θεωριών του (McLeod, 2009). Ωστόσο, μερικοί από τους ψυχοδυναμικούς θεωρητικούς λόγω των θεωρητικών διαφωνιών τους με τον Freud αποσχίστηκαν νωρίς από την παραδοσιακή ψυχανάλυση (Bourdin, 2005). Οι πιο γνωστοί από αυτούς είναι ο Alfred Adler, ο Carl Jung και ο Wilhelm Reich (McLeod, 2009).
Η προσπάθεια των μετα-φροϋδικών θεωρητικών εστιάστηκε κυρίως στην κλινική μελέτη παιδιών, μιας ηλικιακής ομάδας που ελάχιστα είχε ασχοληθεί ο Freud (Pervin & John, 1999), για την οποία όμως δεχόταν πως καθόριζε τον μετέπειτα ψυχισμό του ατόμου (Butler, Demmin, & Strupp, 1999). Οι πρωτοπόροι των ερευνών στην Αγγλία ήταν η Melanie Klein και η Anna Freud. Η κάθε μία ηγείται μιας ομάδας στη Βρετανική Ψυχολογική Εταιρία ενώ αργότερα δημιουργείται και μία τρίτη ομάδα, η αποκαλούμενη «Ανεξάρτητοι» (Bateman & Holmes, 2001). Παράλληλα στην Αμερική, όπου η ψυχανάλυση είχε προσχωρήσει με παλαιότερη επίσκεψη του Freud (βλ. εικόνα 1), μεταναστεύουν από την Ευρώπη λόγω ναζισμού έμπειροι ψυχαναλυτές, όπου διευρύνουν με τη σειρά τους τη μετα-φροϋδική σκέψη. Οι κλινικές μελέτες παιδιών εφαρμόστηκαν και εκεί (Bourdin, 2005), με κύριο προσανατολισμό όμως στην Ψυχολογία του Εγώ (Bateman & Holmes, 2001), σε αντιδιαστολή με τη Βρετανία όπου η επιρροή της Melanie Klein είχε στρέψει το ενδιαφέρον στις σχέσεις «αντικειμένου» - βρέφους (Bourdin, 2005). Αργότερα στην Αμερική έκανε την εμφάνισή της άλλο ένα σπουδαίο ψυχοδυναμικό ρεύμα "η Ψυχολογία του Εαυτού". Παρακάτω παρουσιάζονται τα τέσσερα προαναφερόμενα μετα- φροϋδικά ρεύματα. 

Εικόνα 1. O Freud στο συνέδριο Ψυχολογίας του Clark University στην Αμερική το 1909.
         Μπροστά:  Sigmund Freud,G. Stanley Hall, Carl Jung
Πίσω :Abraham A. Brill, Ernest Jones, Sándor Ferenczi.
Ανάκτηση από: Wikimedia Commons 

1. Η ψυχολογία του Εγώ

    

     Η ψυχολογία του Εγώ και η Θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων αποτελούν τις δύο κύριες κατευθύνσεις στις οποίες στράφηκε η μετα-φροϋδική σκέψη (Γεωργαντά, 2003). Η ψυχολογία του Εγώ αναπτύχθηκε από τον Heinz Hartmann, κυρίως μετά τη μετανάστευσή του από την Ευρώπη στην Αμερική (Bourdin, 2005). Ο Hartmann υποστήριξε τη μερική αποχή του Εγώ απέναντι στις ψυχικές συγκρούσεις. Το Εγώ, για τον Hartmann, έχει την ιδιότητα να δημιουργεί ένα χώρο στον οποίο είναι απαλλαγμένο από τις συγκρούσεις και μπορεί να επικοινωνεί με το εξωτερικό περιβάλλον (Bateman & Holmes, 2001). Το Εγώ, δεν είναι ο απλός μεσολαβητής των ενορμήσεων του Freud (Butler, Demmin, & Strupp, 1999), αλλά έχει αυτόνομο ρόλο στον ψυχικό κόσμο του ατόμου (Bourdin, 2005). Από τους πιο επιφανείς θεωρητικούς της κατεύθυνσης είναι ο Erik Erikson, με τη θεωρία του για τα οκτώ ψυχοκοινωνικά στάδια ανάπτυξης του ατόμου (Bateman & Holmes, 2001) και η Margaret Mahler, της οποίας η συμβολή ήταν καθοριστική απέναντι στις παιδικές ψυχώσεις (Bourdin, 2005).

2. Η σχολή των αντικειμενότροπων σχέσεων

Εικόνα 2. Η Melanie Klein το 1957.
By Hans A. Thorner  via Wikimedia Commons

Η Melanie Klein (βλ. Εικόνα 2) και η ομάδα της στην Αγγλία, μέσα από κλινικές μελέτες παιδιών, ανέπτυξαν τη θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων (McWilliams, 2000). Η Klein υποστήριξε πως τα ένστικτα είναι ψυχοσωματικά αντικείμενα που διατηρούν το βιολογικό τους χαρακτήρα αλλά παράλληλα επικοινωνούν με αντικείμενα (πρόσωπα) του περιβάλλοντος και στηριζόμενα από αυτά προσπαθούν να επιτύχουν μία κατάσταση οργανισμικής ασφάλειας, η οποία εκφράζεται με εσωτερικές απεικονίσεις (Ashbach & Schermer, 1994). Κατά την ψυχική ανάπτυξη του βρέφους, αυτή η αλληλεπίδραση των εσωτερικών και εξωτερικών αντικειμένων, διαμορφώνει την προσωπικότητα του ατόμου (Hurry, 1998). Η θεωρία δέχεται πως οι πρώιμες σχέσεις αντικειμένων του βρέφους σχετίζονται με την ποιότητα των μεταγενέστερων σχέσεων του ατόμου (Pervin & John, 1999). Ο McLeod (2009) επισημαίνει πως η μεταστροφή των θεωρητικών των αντικειμενότροπων σχέσεων από τις ενορμήσεις στις σχέσεις του ασθενούς είναι αρκετά σημαντική καθώς θεωρείται η πρώτη ψυχοδυναμική επιβεβαίωση της ανάγκης του ανθρώπου για ικανοποιητικές σχέσεις. Οι θέσεις της Klein αναπτύχθηκαν περαιτέρω από τους θεωρητικούς Bion, Segal, Rosenfeld, Joseph και άλλους (Bateman & Holmes, 2001).

3. Η Ομάδα των ¨Ανεξάρτητων¨

Εικόνα 3. Ο Donald Winnicott επί τω έργω. 
Ανάκτηση από: http://iwassociation.gr/

Στην Ομάδα των Ανεξάρτητων ή αλλιώς “middle group” εισχώρησαν όσοι δεν ήθελαν να ενταχθούν απόλυτα με το μέρος μίας ομάδας εκ των δύο της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας. Οι Ανεξάρτητοι προασπίζονταν την ανάγκη για ενότητα, αντλώντας ιδέες και από τις δύο ομάδες της Εταιρίας. Όλοι τους συμφωνούσαν πως η ποιότητα των πρώιμων σχέσεων είναι η αιτία των μεταγενέστερων παθολογιών (Bourdin, 2005). Επίσης, έδιναν μεγάλη σημασία στα συναισθήματα του ασθενή τα οποία αναδύονται μέσα από τη θεραπεία, και η προσωπικότητα του θεραπευτή έχει γι’ αυτούς σημαντικό ρόλο στη θεραπευτική σχέση. Οι "Ανεξάρτητοι" είναι κυρίως γνωστοί για την αναθεώρηση του ρόλου της αντιμεταβίβασης στη θεραπευτική σχέση. Η αντιμεταβίβαση για τους Ανεξάρτητους αποτελεί θετικό στοιχείο της σχέσης (McLeod, 2009). Από την ομάδα των Ανεξάρτητων έχουν προέλθει μεγάλα ονόματα του ψυχοδυναμικού χώρου. Χαρακτηριστικά ονόματα είναι ο John Bowlby,  με την επιφανή θεωρία του "δεσμού της προσκόλλησης", και ο Donald Winnicott (βλ. Εικόνα 3) , με τη σημαντική του συμβολή στην εξέλιξη του τομέα της παιδικής ψυχοθεραπείας (Bourdin, 2005).

4. H Ψυχολογία του Εαυτού

Εικόνα 4. Heinz Kohut. 
Ανάκτηση από: International Psychoanalysis

Μία σύγχρονη προσέγγιση της αμερικανικής ψυχανάλυσης αποτελεί η Ψυχολογία του Εαυτού, των Heinz Kohut (βλ. Εικόνα 4) και Otto Kernberg (McLeod, 2009). Η Ψυχολογία του Εαυτού αναδύθηκε από την ανάγκη αντιμετώπισης ασθενών οι οποίοι δεν εντάσσονταν ικανοποιητικά στις επικρατούσες ψυχαναλυτικές θεωρίες (McWilliams, 2000). Πραγματεύεται τη διαταραχή του αυτοαισθήματος, κυρίως μέσα από τη ναρκισσιστική προσωπικότητα (Pervin & John, 1999). Σύμφωνα με τη θεωρία της «ο τραγικός άνθρωπος υποκαθιστά τον ένοχο άνθρωπο και ο ναρκισσισμός την ενόρμηση» (Bourdin, 2005, σ. 258). Η Ψυχολογία του Εαυτού αναθεωρεί τον τρόπο θεραπείας και προτείνει μία θεραπεία με αυξημένη την ενσυναίσθηση και την εναρμόνιση του θεραπευτή προς τον θεραπευόμενο (Bateman & Holmes, 2001).

Βιβλιογραφία

Ashbach, C., & Schermer, V. L. (1994). Object relations, the self,and the group: A conceptual paradigm. London: Routledge.

Bateman, A., & Holmes, J. (2001). Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση:Σύγχρονη Θεωρία και Πρακτική. (Ι. Τέττερη, Μεταφρ.) Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.

Bourdin, D. (2005). Η Ψυχανάλυση από τον Φρόυντ ως τις μέρες μας: Ιστορία, έννοιες, πρακτικές. (Θ. Τζαβάρας, Επιμ., & Α. Καραστάθη, Μεταφρ.) Αθήνα: Κριτική.

Butler, S. F., Demmin, H., & Strupp, H. H. (1999). Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεία. Στο L. A. Heiden, M. Hersen, Α. Καλαντζή-Αζίζι, & Φ. Αναγνωστόπουλος (Επιμ.), Εισαγωγή στην Κλινική Ψυχολογία (3η εκδ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Γεωργαντά, Ε. (2003). Τι είναι ψυχοθεραπεία. Αθήνα: Ασημάκης.

Hurry, A. (1998). Chapter Two: Psychoanalysis and Developmental Therapy. In A. Hurry (Εd.), Psychoanalysis and Developmental Therapy. London: Karnac.

McLeod, J. (2009). An Introduction to Counselling (4th ed.). Maidenhead: Open University Press.

McWilliams, N. (2000). Ψυχαναλυτική Διάγνωση: Η κατανόηση της δομής της προσωπικότητας στα πλαίσια της κλινικής διαδικασίας. (Τ. Αναγνωστοπούλου, Σ. Τριλιβά, Επιμ., & Α. Καραμπέτσου, Μεταφρ.) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Pervin, L. A., & John, O. P. (1999). Θεωρίες προσωπικότητας. (Α. Αλεξανδροπούλου, & Ε. Δασκαλοπούλου, Μεταφρ.) Αθήνα: Τυπωθήτω.