του Παναγιώτη Καλομοιράκη
Η προσωπική ανάπτυξη, ως έννοια, έχει πλέον καθιερωθεί την εποχή που ζούμε. Όπου και αν κοιτάξει κανείς κατακλύζεται από φράσεις όπως: άλλαξε τώρα- βρες τον εαυτό σου- απελευθερώσου- η ενυδατική κρέμα που σας ταιριάζει- άλλαξε τη σκέψη σου, άλλαξε τη ζωή σου κτλ. Όλες αυτές οι προτροπές και νουθεσίες που άλλοτε εξυπηρετούν εμπορικούς σκοπούς ή άλλοτε διατυμπανίζονται ως βάλσαμο για μια καλύτερη ζωή, αφορούν την προσωπική ανάπτυξη. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι.
Η αρχή
Όλα ξεκίνησαν τη δεκαετία του '60 όπου ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου, ως ένα πρόσταγμα της εποχής, καλούνταν να απελευθερωθεί και να εκφραστεί. Από μία εποχή εσωτερικής καταπίεσης ο άνθρωπος πέρασε στην εποχή της απελευθέρωσης. Το κίνημα του ανθρώπινου δυναμικού εγκαθυδρίθηκε και μαζί του η ανθρωπιστική ψυχολογία (περισσότερα βλ. εδώ). Οι ανάγκες του ανθρώπου ζητούσαν να εκλπηρωθούν μία-μία με απώτερο στόχο την αυτοπραγμάτωση (η αξιοποίηση του πλήρους ανθρώπινου δυναμικού). Ο άνθρωπος έψαχνε να ανακαλύψει τον αληθινό του εαυτό (γρήγορα, βέβαια, οι διαφημιστικές εταιρείες δεν άργησαν να επιστρατεύσουν προς όφελος τους αυτή την στροφή του ανθρώπινου σκεπτικού και στις καμπάνιες τους προσάρμοσαν τα προϊόντα τους με στόχο την ανάδειξη της μοναδικότητας του καθένα). Για πολλούς δίκαια ο 20ος αιώνας έχει χαρακτηριστεί ως "ο αιώνας του εαυτού" (βλ. το ομώνυμο ντοκιμαντέρ).
Η συνέχεια
Χιλιάδες κινήματα, σχολές, τεχνικές και μεθόδοι ξεπήδησαν από τότε που αφορούν την πραγμάτωση του εαυτού. Διαλογισμός, νευρογλωσσικός προγραμματισμός (NLP), θετική σκέψη, υπερβατική ψυχολογία, υπνωτισμός, τεχνικές της θεραπείας Gestalt (που συχνά χρησιμοποιούνταν αυτόνομες και αυθαίρετα) είναι μερικά από αυτά. Υπόσχεση του εκάστοτε που εφάρμοζε αυτές τις μεθόδους ήταν η εύρεση του πραγματικού εαυτού, η ενεργοποίηση του δυναμικού, πολλές φορές με οποιοδήποτε κόστος (ηθικό ή άλλο). Σύντομα ο αγώνας για την εύρεση του αληθινού εαυτού αντανακλούσε τον αγώνα του ιδανικού εαυτού, έναν αγώνα για το τέλειο. Όσα και αν δοκίμαζε κανείς, εξουθενωμένος πολλές φορές από την προσπάθεια, συχνά κατέληγε με μία (στην καλύτερη περίπτωση) υπαρξιακή αγωνία. Το άγχος που προέκυπτε παλαιότερα από το Υπερεγώ (από την κοινωνική προσταγή) αντικαταστήθηκε από το άγχος του Ιδανικού Εγώ (Lacroix, 2007).
Η παράλειψη της προσωπικής ανάπτυξης
Τί πήγε λάθος με την προσωπική ανάπτυξη; Αναρωτιούνται οι ίδιοι υποστηρικτές της προσωπικής ανάπτυξης, όπως ο Lacroix (2007). Ο ίδιος υποστηρίζει πως ο φόβος του ανθρώπου μπροστά στο ιδανικό είναι που τον σταματάει να συνεχίσει τον αγώνα του. Πολλοί εγκαταλείπουν μπροστά στο δέος του ιδανικού. "Υποφέρουμε από τη διάψευση του ιδεαλισμού" (σ.122) δηλώνει. Προσωπικά, έχω μία διαφορετική άποψη.
Στο κυνήγι του για το τέλειο, ο άνθρωπος έχασε το μέτρο. Στο κυνήγι του για την εύρεση του πραγματικού εαυτού ο άνθρωπος έχασε την επαφή του με τους άλλους. Όμως, όπως υποστηρίζει και η αρχική θεωρία της θεραπείας Gestalt (η οποία πολλές φορές εγκαταλείφθηκε ή παρερμηνεύτηκε ακόμα και από τον πιο γνωστό από τους ιδρυτές της, τον Fritz Perls), ο εαυτός είναι ένας σχεσιακός εαυτός. Μπορεί να κατανοηθεί μόνο μέσω της επαφής του με τον άλλον. Ο εαυτός, επίσης, είναι μία διαδικασία και όσο βαθιά μέσα μας και αν ψάξουμε δε θα βρούμε ένα αληθινό και μοναδικό εαυτό (Perls, Hefferline & Goodman, 1951).
Στην αναζήτηση του πραγματικού εαυτού η προσωπική ανάπτυξη υπέπεσε σε αυτή τη βασική παράλειψη (την οποία αναγνωρίζει και ο Lacroix). Αγνόησε τον άλλον, με κίνδυνο να γαλουχηθεί μία γενιά με ναρκισσιστικά πρότυπα (περισσότερα βλ. εδώ). Έτσι, η εμπειρία αποδόθηκε καθαρά ενδοψυχικά, χωρίς να λαμβάνει υπόψη το περιβάλλον. Αποτέλεσμα, συχνά, στο όνομα της προσωπικής ανάπτυξης να υποστηρίζεται ένα κονστρουκτιβιστικό μοντέλο (ο κόσμος είναι κατασκευή μας και μπορούμε να τον αλλάξουμε), που απέκλειε κάθε ανατροφοδότηση από το περιβάλλον (Philippson, 2001). Ο άνθρωπος, όμως, δεν εξελίσσεται όταν απλώς χρησιμοποιεί το περιβάλλον για να καλύψει τις προσωπικές του ανάγκες, χωρίς να είναι σε διάλογο με αυτό.
Η προσπάθεια επίγνωσης του εαυτού που δε λαμβάνει υπόψη τον άλλο άνθρωπο είναι σα να θέλουμε να προσδιορίσουμε κάτι χωρίς μέτρο σύγκρισης. Η μεζούρα του εαυτού είναι ο άλλος. Αισθάνομαι, σκέφτομαι, συμπεριφέρομαι ανάλογα με τον ποιον άνθρωπο έχω απέναντί μου (και τη δεδομένη στιγμή).
Ο Lacroix υποστηρίζει πως για να αποφευχθούν όλες οι παρεκτροπές της προσωπικής ανάπτυξης πρέπει να εντάξουμε μέσα της την ηθική, μια ηθική του Αληθινού, του Καλού, του Ωραίου, του Υπέροχου (σ. 120). Τι είναι όμως η ηθική αν δεν υπόκειται σε ένα συνεχή διάλογο και δεν συμπεριλαμβάνει τον συνάνθρωπο; Αυτό θα το απαντήσετε εσείς.
Αναφορές
Lacroix, M. (2007). Προσωπική ανάπτυξη: Κινητοποιήστε τις εσωτερικές σας δυνάμεις. Αθήνα: Κριτική.
Perls, F. S., Hefferline, R. E., & Goodman, P. (1951). Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality. New York: Dell .
Philippson, P. (2001). Self in Relation. Highland, NY: The Gestalt Journal Press, Inc.
Η προσωπική ανάπτυξη, ως έννοια, έχει πλέον καθιερωθεί την εποχή που ζούμε. Όπου και αν κοιτάξει κανείς κατακλύζεται από φράσεις όπως: άλλαξε τώρα- βρες τον εαυτό σου- απελευθερώσου- η ενυδατική κρέμα που σας ταιριάζει- άλλαξε τη σκέψη σου, άλλαξε τη ζωή σου κτλ. Όλες αυτές οι προτροπές και νουθεσίες που άλλοτε εξυπηρετούν εμπορικούς σκοπούς ή άλλοτε διατυμπανίζονται ως βάλσαμο για μια καλύτερη ζωή, αφορούν την προσωπική ανάπτυξη. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι.Η αρχή
Όλα ξεκίνησαν τη δεκαετία του '60 όπου ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου, ως ένα πρόσταγμα της εποχής, καλούνταν να απελευθερωθεί και να εκφραστεί. Από μία εποχή εσωτερικής καταπίεσης ο άνθρωπος πέρασε στην εποχή της απελευθέρωσης. Το κίνημα του ανθρώπινου δυναμικού εγκαθυδρίθηκε και μαζί του η ανθρωπιστική ψυχολογία (περισσότερα βλ. εδώ). Οι ανάγκες του ανθρώπου ζητούσαν να εκλπηρωθούν μία-μία με απώτερο στόχο την αυτοπραγμάτωση (η αξιοποίηση του πλήρους ανθρώπινου δυναμικού). Ο άνθρωπος έψαχνε να ανακαλύψει τον αληθινό του εαυτό (γρήγορα, βέβαια, οι διαφημιστικές εταιρείες δεν άργησαν να επιστρατεύσουν προς όφελος τους αυτή την στροφή του ανθρώπινου σκεπτικού και στις καμπάνιες τους προσάρμοσαν τα προϊόντα τους με στόχο την ανάδειξη της μοναδικότητας του καθένα). Για πολλούς δίκαια ο 20ος αιώνας έχει χαρακτηριστεί ως "ο αιώνας του εαυτού" (βλ. το ομώνυμο ντοκιμαντέρ).
Η συνέχεια
Χιλιάδες κινήματα, σχολές, τεχνικές και μεθόδοι ξεπήδησαν από τότε που αφορούν την πραγμάτωση του εαυτού. Διαλογισμός, νευρογλωσσικός προγραμματισμός (NLP), θετική σκέψη, υπερβατική ψυχολογία, υπνωτισμός, τεχνικές της θεραπείας Gestalt (που συχνά χρησιμοποιούνταν αυτόνομες και αυθαίρετα) είναι μερικά από αυτά. Υπόσχεση του εκάστοτε που εφάρμοζε αυτές τις μεθόδους ήταν η εύρεση του πραγματικού εαυτού, η ενεργοποίηση του δυναμικού, πολλές φορές με οποιοδήποτε κόστος (ηθικό ή άλλο). Σύντομα ο αγώνας για την εύρεση του αληθινού εαυτού αντανακλούσε τον αγώνα του ιδανικού εαυτού, έναν αγώνα για το τέλειο. Όσα και αν δοκίμαζε κανείς, εξουθενωμένος πολλές φορές από την προσπάθεια, συχνά κατέληγε με μία (στην καλύτερη περίπτωση) υπαρξιακή αγωνία. Το άγχος που προέκυπτε παλαιότερα από το Υπερεγώ (από την κοινωνική προσταγή) αντικαταστήθηκε από το άγχος του Ιδανικού Εγώ (Lacroix, 2007).
Η παράλειψη της προσωπικής ανάπτυξης
Τί πήγε λάθος με την προσωπική ανάπτυξη; Αναρωτιούνται οι ίδιοι υποστηρικτές της προσωπικής ανάπτυξης, όπως ο Lacroix (2007). Ο ίδιος υποστηρίζει πως ο φόβος του ανθρώπου μπροστά στο ιδανικό είναι που τον σταματάει να συνεχίσει τον αγώνα του. Πολλοί εγκαταλείπουν μπροστά στο δέος του ιδανικού. "Υποφέρουμε από τη διάψευση του ιδεαλισμού" (σ.122) δηλώνει. Προσωπικά, έχω μία διαφορετική άποψη.
Στο κυνήγι του για το τέλειο, ο άνθρωπος έχασε το μέτρο. Στο κυνήγι του για την εύρεση του πραγματικού εαυτού ο άνθρωπος έχασε την επαφή του με τους άλλους. Όμως, όπως υποστηρίζει και η αρχική θεωρία της θεραπείας Gestalt (η οποία πολλές φορές εγκαταλείφθηκε ή παρερμηνεύτηκε ακόμα και από τον πιο γνωστό από τους ιδρυτές της, τον Fritz Perls), ο εαυτός είναι ένας σχεσιακός εαυτός. Μπορεί να κατανοηθεί μόνο μέσω της επαφής του με τον άλλον. Ο εαυτός, επίσης, είναι μία διαδικασία και όσο βαθιά μέσα μας και αν ψάξουμε δε θα βρούμε ένα αληθινό και μοναδικό εαυτό (Perls, Hefferline & Goodman, 1951).
Στην αναζήτηση του πραγματικού εαυτού η προσωπική ανάπτυξη υπέπεσε σε αυτή τη βασική παράλειψη (την οποία αναγνωρίζει και ο Lacroix). Αγνόησε τον άλλον, με κίνδυνο να γαλουχηθεί μία γενιά με ναρκισσιστικά πρότυπα (περισσότερα βλ. εδώ). Έτσι, η εμπειρία αποδόθηκε καθαρά ενδοψυχικά, χωρίς να λαμβάνει υπόψη το περιβάλλον. Αποτέλεσμα, συχνά, στο όνομα της προσωπικής ανάπτυξης να υποστηρίζεται ένα κονστρουκτιβιστικό μοντέλο (ο κόσμος είναι κατασκευή μας και μπορούμε να τον αλλάξουμε), που απέκλειε κάθε ανατροφοδότηση από το περιβάλλον (Philippson, 2001). Ο άνθρωπος, όμως, δεν εξελίσσεται όταν απλώς χρησιμοποιεί το περιβάλλον για να καλύψει τις προσωπικές του ανάγκες, χωρίς να είναι σε διάλογο με αυτό.
Η προσπάθεια επίγνωσης του εαυτού που δε λαμβάνει υπόψη τον άλλο άνθρωπο είναι σα να θέλουμε να προσδιορίσουμε κάτι χωρίς μέτρο σύγκρισης. Η μεζούρα του εαυτού είναι ο άλλος. Αισθάνομαι, σκέφτομαι, συμπεριφέρομαι ανάλογα με τον ποιον άνθρωπο έχω απέναντί μου (και τη δεδομένη στιγμή).
Ο Lacroix υποστηρίζει πως για να αποφευχθούν όλες οι παρεκτροπές της προσωπικής ανάπτυξης πρέπει να εντάξουμε μέσα της την ηθική, μια ηθική του Αληθινού, του Καλού, του Ωραίου, του Υπέροχου (σ. 120). Τι είναι όμως η ηθική αν δεν υπόκειται σε ένα συνεχή διάλογο και δεν συμπεριλαμβάνει τον συνάνθρωπο; Αυτό θα το απαντήσετε εσείς.
Αναφορές
Lacroix, M. (2007). Προσωπική ανάπτυξη: Κινητοποιήστε τις εσωτερικές σας δυνάμεις. Αθήνα: Κριτική.
Perls, F. S., Hefferline, R. E., & Goodman, P. (1951). Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality. New York: Dell .
Philippson, P. (2001). Self in Relation. Highland, NY: The Gestalt Journal Press, Inc.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου