Από το 1950- σήμερα: Το ψυχολογικό προφίλ τριών γενεών

του Παναγιώτη Καλομοιράκη

Andy Warhol - Marilyn 1967 (pop art)
Πηγή: Flickr

Κάθε εποχή δείχνει να συνδέεται με τα αιτήματα που έρχονται στα γραφεία των ψυχοθεραπευτών.

Κάθε εποχή δείχνει να αναπτύσσει το δικό της κοινωνικό συναίσθημα, που επηρεάζει και επηρεάζεται από τους ανθρώπους που ζουν την εκάστοτε περίοδο, και προμηνύει την εποχή που θα ακολουθήσει.

Μέσα από τη ματιά της ψυχοθεραπεύτριας Margherita Spagnuolo Lobb (The Now-for-Next in Psychotherapy, 2013) :

Τις δεκαετίες 1950-1970, η ανάπτυξη των ψυχοθεραπευτικών μεθόδων ήταν ευρεία και σε μεγάλο βαθμό. Όλες οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις τείναν να απαλλαγούν από τη σκιά του Φρόιντ και του ασυνείδητου. Επικεντρώθηκαν στο πως θα δοθεί μεγαλύτερη αξιοπρέπεια και εμπιστοσύνη στην προσωπική εμπειρία.

H εποχή αυτή έχει χαρακτηριστεί από τους κοινωνιολόγους ως η εποχή της "ναρκισσιστικής κοινωνίας".

Η επανεξέταση και η αποσύνθεση των κοινωνικών κανόνων ήταν εμφανείς σε όλα τα επίπεδα. Από την jazz μουσική (και την pop art που επιδίωκε την απόρριψη κάθε παραδοσιακού στοιχείου*), μέχρι τα κινήματα υπέρ των δικαιωμάτων των μειονοτήτων που επιθυμούσαν την αξιοπρέπεια της κάθε ανθρώπινης ύπαρξης.

Στην ψυχολογία το "εγώ" και το "φυσιολογικό" επαναπροσδιορίστηκαν. Το "εγώ" έγινε ένα δημιουργικό, δυνατό "εγώ" με κατεύθυνση προς την ανεξαρτησία. Το "όχι" ήταν υγιές, τα συναισθήματα δύναμης "φυσιολογικά" και η σωματική και σεξουαλική ενέργεια μπορούσε να βιωθεί ελεύθερα χωρίς να ολισθαίνει σε οργιαστική διαταραχή. Ακόμη και η σχιζοφρένεια ήταν μία ευκαιρία για την κατανόηση της σκοτεινής ανθρώπινης φύσης, μία πηγή δημιουργικότητας.

Η αναδυόμενη ανάγκη της εποχής ήταν η ανακάλυψη εκ νέου της σημαντικότητας του εαυτού, έστω και αν είχε αποκλίνουσα συμπεριφορά προς τις κοινωνικές νόρμες.

Οι καταθέσεις των θεραπευόμενων στα γραφεία των ψυχοθεραπευτών κυριαρχούσαν από φράσεις όπως: "Θέλω να είμαι ελεύθερος", " ζητώ βοήθεια για να ελευθερωθώ από τους δεσμούς που με καταπιέζουν", "θα ήθελα να φύγω μακρυά από το σπίτι αλλά δε μπορώ να το κάνω", "δε το αντέχω όταν ο πατέρας μου με διατάζει να κάνω πράγματα"

Οι δεκαετίες 1970-1990 έχουν χαρακτηριστεί ως τα χρόνια της "τεχνολογικής κοινωνίας". 
Οι μηχανές και η παραγωγικότητα είχαν την μόνη πραγματική αξία και δινόταν μεγάλη σημασία στον έλεγχο των ανθρώπινων συναισθημάτων και ιδιαίτερα του πόνου. Η αγάπη και ο πόνος, δύο αδιαχώριστα συναισθήματα εκείνη την περίοδο, θεωρούνταν ασυμβίβαστα.

Αν η τεχνολογική κοινωνία είναι προϊόν της ναρκισσιστικής κοινωνίας, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως "οριακή". Αυτή η γενιά βιώνει την πίεση των επιτυχημένων γονιών τους, που θέλουν τα παιδιά τους να είναι δυνατά όπως οι ίδιοι, αλλά δε τα υποστηρίζουν στις δικές τους επιθυμίες. Τα παιδιά των θεών δεν κάνουν λάθη! Αυτή η γενιά μεγάλωσε από την μία με την ψευδαίσθηση πως είναι ιδιαίτερη, και από την άλλη πως τα κάνουν όλα λάθος.

Η αναδυόμενη ανάγκη εκείνης της εποχής ήταν να εξερευνήσουν τον εαυτό πέρα από τους οικείους δεσμούς. Μία προσπάθεια να λύσουν τις δυσκολίες της οικειότητας μέσω παράνομων ουσιών, σχέσεων ή μέσω της δουλειάς.

Οι συχνές φράσεις των θεραπευόμενων θα μπορούσε να 'ναι: "Ερωτεύτηκα μία συνάδελφο. Η γυναίκα μου δε το ξέρει και δεν ξέρω αν πρέπει να της το πω ή όχι". " Χωρίζω για να βρω τον εαυτό μου". "Όλοι θέλουν κάτι από μένα και εγώ δεν μπορώ να ανακαλύψω ποιος είμαι"

Οι δεκαετίες 1990-2010 είναι σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους η "ρευστή" εποχή.
Τα άτομα νοιώθουν την ρευστότητα να δίνει τη θέση της στις προσωπικές αξίες. Βιώνουν την απουσία των σταθερών οικείων σχέσεων. Αυτό συμβαίνει επειδή οι γονείς ήταν απόντες, εν μέρει απασχολημένοι στην εργασία (παιδιά της "τεχνολογικής κοινωνίας") και ανήσυχοι για την επερχόμενη κοινωνική κρίση, και εν μέρει λόγω των δυσκολιών τους με το σχετίζεσθαι.

Όταν δεν υπάρχει κανείς στο σπίτι με το παιδί, για να λύσει τις απορίες του και να βρίσκεται κοντά του στην εξερεύνησή του για τον κόσμο, το παιδί λύνει τις απορίες του μέσω του διαδικτύου. Εκεί μπορεί να βρει κάθε πιθανή απάντηση, όμως δεν μπορεί να βρει την ανθρώπινη επαφή, γιατί ο υπολογιστής δεν μπορεί να το αγκαλιάσει ή να το ενθαρρύνει. Η ασυγκράτητη διέγερσή του γίνεται άγχος. Αυτή η κατάσταση επειδή είναι πολύ ενοχλητική οδηγεί το άτομο στην απευαισθητοποίηση του σώματός του.

Αυτή η γενιά μεγάλωσε σε μια περίοδο μεγάλων μεταναστευτικών ρευμάτων. Οι παραδόσεις χάνονται και έτσι οι άνθρωποι δεν έχουν που να στραφούν για να μάθουν τις ρίζες τους. Η πλατεία του χωριού έχει αντικατασταθεί από τις εικονικές "πλατείες" των κοινωνικών δικτύων. Η κοινωνική εμπειρία των νέων ανθρώπων σήμερα είναι ρευστή. Αυτή η γενιά είναι υπερβολικά ανοιχτή στη δυνατότητα της πληθυσμιακής ανταλλαγής που προσφέρεται από την παγκοσμιοποίηση.

Κύρια προβλήματα αυτής της εποχής είναι οι αγχώδεις διαταραχές, η δυσκολία δημιουργίας δεσμών, παθολογίες του εικονικού κόσμου, σωματική απευαισθητοποίηση.

Συχνές φράσεις στο γραφείο των ψυχοθεραπευτών και ιδίως από νέους ανθρώπους είναι: "Έκανα έρωτα με το αγόρι μου πρώτη φορά, και όμως δεν ένοιωσα τίποτα". "Σε μία συζήτηση στο internet νοιώθω ελεύθερος, αλλά με το κορίτσι μου δεν ξέρω τι να συζητήσω". "Κανείς δε με ενδιαφέρει στα αλήθεια".  

Πριν από είκοσι χρόνια ήταν δύσκολο να μείνει κανείς σε μία σχέση. Σήμερα είναι δύσκολο να νοιώσει κανείς τον εαυτό του σε μία σχέση.

Η Spagnuolo Lobb κλείνει πιστεύοντας πως:

H ψυχοθεραπεία σήμερα έχει ένα διττό ρόλο. Να ξανα-ευαισθητοποιήσει το σώμα και να βοηθήσει τους ανθρώπους να νοιώσουν αναγνωρισμένοι από τη ματιά του ισότιμου άλλου. 

*προσθήκη του Παναγιώτη Καλομοιράκη