Η ψυχαναλυτική προσέγγιση στη θεραπεία ζεύγους

του Παναγιώτη Καλομοιράκη

Το σύνηθες ψυχαναλυτικό μοντέλο που ακολουθείται από τους οικογενειακούς θεραπευτές είναι των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Σύμφωνα με τη θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων, όπως τη περιγράφει ο Γιωσαφάτ (2008),  η κύρια ανάγκη του ανθρώπου είναι η σύναψη ικανοποιητικών διαπροσωπικών σχέσεων.

Φώτο: Peter Drier  Πηγή: WikimediaCommons

Όταν η ανάγκη του νηπίου ματαιώνεται από τη μητέρα, το νήπιο ενδοβάλλει την αρνητική πλευρά της ώστε να συνεχίσει να αντιλαμβάνεται τη μητέρα καλή. Τα ενδοβλήματα αυτά γίνονται μέρος της προσωπικότητας του και έχουν συγκρουσιακό χαρακτήρα. Αργότερα, το άτομο ωθείται να συνάψει στενές σχέσεις για να επαναδιαπραγματευθεί τις εσωτερικές ασυνείδητες συγκρούσεις του. Μέσω της προβολικής ταύτισης, τα αρχικά απωθημένα συναισθήματα του ατόμου για τη μητέρα του, προβάλλονται στο σύντροφό του και τα αντιμετωπίζει  υπό ένα καινούριο πρίσμα. Ουσιαστικά, λοιπόν, όπως υποστηρίζει και ο οικογενειακός θεραπευτής James Framo (Παπαδιώτη- Αθανασίου & Σοφτά-Nall, 2008), οι εσωτερικές συγκρούσεις του ατόμου που προέρχονται από την αρχική του οικογένεια, έρχονται στην επιφάνεια και στην οικογένεια που θα δημιουργήσει αργότερα το άτομο.

Το άτομο έχει δύο βασικούς τρόπους εκλογής συντρόφου, το συμπληρωματικό και τον αντιθετικό. Στη συμπληρωματική εκλογή το άτομο ταυτίζεται με το γονιό του ίδιου φύλου και επιλέγει ένα σύντροφο που είναι η ασυνείδητη εξιδανικευμένη μορφή του γονιού του αντίθετου φύλου. Η αντιθετική εκλογή, όπου είναι μία παθολογική και αποτυχημένη επιλογή, έχει δύο μορφές. Στη πρώτη μορφή της το άτομο ταυτίζεται πάλι με το γονιό του ίδιου φίλου αλλά επιλέγει ένα άτομο που είναι το αντίθετο της εξιδανικευμένης μορφής του άλλου γονιού. Ο λόγος είναι οιδιποδειακός, καθώς το άτομο φοβάται ασυνείδητα τη σύγκρουση με το γονιό του ίδιου φύλου και από άμυνα διαλέγει ένα σύντροφο αντίθετο των προσδοκιών του. Στη δεύτερη μορφή της, το άτομο έχει ταυτιστεί με το γονιό του αντίθετου φύλου. Σε αυτή την περίπτωση το άτομο για να αποφύγει την ομοφυλοφιλία διαλέγει ένα σύντροφο του αντίθετου φύλου ο οποίος όμως να έχει χαρακτηριστικά του γονιού του ίδιου φύλου (Γιωσαφάτ, 2008).

     Αιτίες Συγκρούσεων και Σκοπός Θεραπείας

Η αιτία των συγκρούσεων στο ζευγάρι, όπως προαναφέρθηκε, πηγάζει από τις εσωτερικές συγκρούσεις του ατόμου που προέρχονται από την οικογένεια καταβολής του. Μια κύρια πηγή συγκρούσεων στο ζευγάρι, σύμφωνα με τον Framo, είναι η προβολές των εσωτερικευμένων αρνητικών χαρακτηριστικών του ατόμου απέναντι στο σύντροφό του, τις οποίες και μάχεται ως χαρακτηριστικά του συντρόφου του (Goldenberg & Goldenberg, 2005). Εντούτοις, το άτομο τείνει να δημιουργεί ασυνείδητα σχέσεις με συντρόφους που έχουν παρόμοια αναπτυξιακά προβλήματα έτσι ώστε η προβολή των προβλημάτων του να είναι πιο εύκολη. Επιπλέον, η καθήλωση σε κάποιο ψυχοσεξουαλικό στάδιο αναδύει και τα αντίστοιχα προβλήματα στη σχέση (Γιωσαφάτ, 2008). Στην περίπτωση της συμπληρωματικής εκλογής συντρόφου, οι συγκρούσεις εμφανίζονται αφού χάσει το άτομο την εξιδανικευμένη εικόνα που έχει για το σύντροφό του και αρχίσει να επιδιώκει την αλλαγή του συντρόφου του, ώστε να ταιριάξει στην εξιδανικευμένη αντίληψή του. Το τελικό αποτέλεσμα συχνά είναι η κατάθλιψη αφού το άτομο συνειδητοποιήσει την απώλεια του εξιδανικευμένου αγαπημένου του προσώπου. Στην περίπτωση των αντιθετικών εκλογών το αποτέλεσμα είναι και πάλι η κατάθλιψη αφού το ουσιαστικά επιθυμητό άτομο είναι το αντίθετο της εκλογής του ατόμου (ό.π).

Ο Framo στη θεραπεία που εφάρμοζε στα ζευγάρια, συχνά επικαλούνταν και έβλεπε ξεχωριστά το κάθε μέλος με την οικογένεια καταγωγής του. Ο σκοπός του ήταν να αναδυθούν θέματα και να επιλυθούν, πιστεύοντας πως αυτό θα επιφέρει διορθωτικές αλλαγές και στη σχέση του ζευγαριού (Παπαδιώτη- Αθανασίου & Σοφτά-Nall, 2008).  Οι Scharff & Scharff (2008) δουλεύουν με τη μεταβίβαση και την αντιμεταβίβαση, με την ερμηνεία και τα όνειρα, χρησιμοποιώντας το θεραπευτή ως κομμάτι του συστήματος για να αποκαλύψει τις δυσλειτουργικές πλευρές του. 

Βιβλιογραφία

Goldenberg, I., & Goldenberg, H. (2005). Οικογενειακή Θεραπεία: Μια επισκόπηση. (Ε. Κοτρώτσου, Επιμ., Ν. Κουβαράκου, & Ε. Μακρυγιάννη, Μεταφρ.) Αθήνα: Έλλην.

Scharff, J. S., & Scharff, D. E. (2008). Object Relations Couple Therapy. In A. S. Gurman (Ed.), Clinical Handbook of Couple Therapy (4th ed.). New York: The Guilford Press.

Γιωσαφάτ, Μ. (2008). Ο Γάμος ως Πηγή Κατάθλιψης. Στο Β. Τομαράς, Χ. Καραμανωλάκη, & Ι. Ζέρβας (Eπιμ.), Θεραπεία Ζεύγους: Ψυχοθεραπευτικές Προσεγγίσεις από την Ψυχαναλυτική, τη Συμπεριφορική και τη Συστημική Οπτική. Αθήνα: Καστανιώτη.

Παπαδιώτη- Αθανασίου, Β., & Σοφτά-Nall, Λ. (2008). Οικογενειακή Συστημική Θεραπεία: Βασικές Προσεγγίσεις, Θεωρητικές Θέσεις και Πρακτική Εφαρμογή (4η εκδ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.